Założona w 1364 r. przez króla Kazimierza Wielkiego, a odnowiona dzięki królowej Jadwidze i Władysławowi Jagielle Akademia Krakowska nosi od 1817 r. nazwę Uniwersytet Jagielloński. Najstarsze należące do uczelni budynki wznoszono pomiędzy dzisiejszymi ulicami Wiślną i Olszewskiego a kościołem św. Anny, w kwartale zwanym uniwersyteckim. Mieściły się tutaj m.in. założone w połowie XV w. bursy Jerozolimska i Filozofów, które spłonęły w pożarze w 1841 r. Na ich miejscu w 2. poł. XIX w. wzniesiono budynek Collegium Novum.

COLLEGIUM NOVUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Pierwsze plany Collegium powstały w 1869 r., a trzy lata później rozpoczęto budowę. Miał to być nie tylko budynek dydaktyczny i administracyjny, ale także reprezentacyjna siedziba władz Uniwersytetu. Jego projektantem był architekt Feliks Księżarski. Uroczyste otwarcie nastąpiło 14 czerwca 1887 r. Od początku swego powstania Collegium wzbudzało podziw, a z czasem uznano je za najpiękniejszy neogotycki budynek w Krakowie, a nawet w Polsce.

Usytuowany przy Plantach, pięciokondygnacyjny budynek wzniesiony z cegły zdobi wiele kamiennych detali, jak obramienia okien, gzymsy, dekoracja szczytów, a także wysoki cokół. Szczególnie dekoracyjna jest fasada Collegium podkreślona ryzalitem z ostrołukowymi arkadami w przyziemiu i wysokimi oknami piętra, ponad którymi widoczne są herby Uniwersytetu i jego dobrodziejów.

Plan budynku zakomponował architekt, opierając się na dwóch wewnętrznych dziedzińcach oraz mieszczącej się między nimi przestronnej, monumentalnej klatce schodowej z maswerkową balustradą oraz kryształowymi sklepieniami. Na piętrze zlokalizowano najbardziej reprezentacyjną salę tego gmachu – aulę. Jej wyposażenie – katedra rektorska, fotele członków senatu, krzesła dziekańskie, a także boazeria – zostało zaprojektowane przez architekta Tadeusza Stryjeńskiego. Interesujący jest także barwny strop belkowy. Ściany zdobią obrazy o tematyce łączącej się z dziejami Uniwersytetu.

Przez ponadstuletnie użytkowanie zmieniły się niektóre funkcje budynku, a jego wyposażenie uległo częściowo zniszczeniu i rozproszeniu. Prowadzona od 1994 r. konserwacja przywróciła budynkowi jego pierwotny wygląd; zrekonstruowano częściowo m.in., dzięki zachowanym projektom i zdjęciom, wyposażenie auli. Obecnie Collegium Novum jest siedzibą rektora oraz władz uczelni, i w ograniczonym zakresie pełni funkcje naukowo-dydaktyczne.