Wzmianka o Niedzicy, lokowanej na prawie niemieckim, w dokumentach pojawiła się po raz pierwszy w 1320 roku. Od początku XIV wieku aż do 1920 roku tereny Górnego Spisza znajdowały się pod panowaniem Węgier. Budowa kościoła pw. św. Bartłomieja Apostoła związana jest z lokacją wsi i funkcjonowaniem pobliskiego zamku Dunajec. Badacze nie są zgodni co do pierwotnego wyglądu świątyni (murowana czy drewniana), osoby jej fundatora i dokładnej daty budowy. Przyjmuje się, że obecny kościół powstał w I połowie XIV wieku i że ufundował go węgierski ród Berzeviczych. Ze źródeł pisanych wiadomo tylko, że w 1326 roku Kokosz Berzeviczy przekazał kościół pod patronat kartuzów z pobliskiego Czerwonego Klasztoru. Opieka kartuzji utrzymała się aż do 1563 roku, czyli do czasu jej zniesienia. W 1501 roku miała miejsce ponowna konsekracja kościoła, prawdopodobnie z powodu wcześniejszej obecności husytów.

Kościół pw. św. Bartłomieja w Niedzicy, fot. K. Schubert, MIK 2018

Wyraźne zmiany w bryle kościół zawdzięcza dopiero ks. Michałowi Lorencsowi, który był proboszczem niedzickiej parafii w latach 1725‒1752. Przebudowano wówczas zakrystię i dobudowano przedsionek od południa, a w 1745 proboszcz ufundował budowę kaplicy Matki Boskiej Bolesnej. Dobudowana do północnej ściany kościoła kaplica mieści w swym wnętrzu rokokowy ołtarz ufundowany przez ks. Szymona Gorelowicza, proboszcza w latach 60. XVIII wieku. W centralnym miejscu ołtarza znajduje się XVIII-wieczna Pieta, rzeźba przeniesiona tu w II poł. XIX wieku z zewnętrznej kaplicy. Pierwotnie w ołtarzu umieszczona była gotycka figura Matki Boskiej trzymającej ciało Chrystusa – otoczona szczególnym kultem i uznawana przez wiernych za cudowną. Gotycka Pieta nie dotrwała jednak do naszych czasów.

Wnętrze kościoła św. Bartłomieja w Niedzicy pokrywają malowidła, rysunki i inskrypcje pochodzące z różnych epok historycznych. Podczas prac konserwatorskich, prowadzonych tu od 1984 do 2003 roku, dokonano wielu cennych odkryć i wnętrze odzyskało spójny barokowy wygląd.

Najstarsze malowidła, odsłonięte w prezbiterium, datowane są na lata 1370‒1380: Veraikon (wizerunek twarzy Chrystusa pozostawiony na chuście św. Weroniki) i zacheuszek (znak dedykacyjny umieszczany na ścianie podczas konsekracji kościoła). Z końca XIV wieku pochodzi także narysowany węglem drzewnym szkic Ukrzyżowania. Kolejne cenne przedstawienia z I ćwierci XV wieku to rozległa scena Ukrzyżowania z narzędziami Męki Pańskiej i tzw. Tron Łaski, czyli tronujący Bóg Ojciec, trzymający ukrzyżowanego Syna.

Najstarszym i zarazem najcenniejszym elementem wystroju niedzickiego kościoła jest fragment gotyckiego tryptyku, który kiedyś pełnił funkcję ołtarza głównego. Do naszych czasów zachowały się tylko fragment środkowej deski i lewe skrzydło. Niewielki element centralnej deski znajduje się w Węgierskiej Galerii Narodowej w Budapeszcie. Lewe skrzydło i kolejny fragment środkowej deski zaginęły. Zachowane w Niedzicy kwatery przedstawiają sceny męczeństwa Bartłomieja opisane w Złotej legendzie dominikanina Jakuba de Voragine.

Obecny drewniany ołtarz główny pochodzi z 1771 roku, a jego nastawa z ok. 1750. W jego centralnym miejscu znajduje się wizerunek św. Bartłomieja Apostoła. Całość ołtarza ozdobiona jest wieloma figurami i głowami Aniołów. Jeden z nich dzierży w ręku ludzką skórę – atrybut patrona kościoła. Wśród postaci przedstawionych na ołtarzu zobaczymy także figury św. Stefana, św. Władysława, św. Piotra i św. Pawła.

O pozostałych elementach wyposażenia nawy głównej tak pisał historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski: boczne ołtarze, ambona i finezyjna belka tęczowa stanowią jedność powiązaną nie tylko optycznie, ale i konstrukcyjnie poprzez kolumny stanowiące podporę belki tęczowej, jak i strukturę retabulów ołtarzowych [dekoracji ołtarzy]. Ten spójny wystrój powstał w latach 1764‒1794, gdy proboszczem niedzickiej parafii był wspomniany już ks. Szymon Gorelowicz.

Kolejne wyraźne zmiany w bryle kościoła dokonały się na początku XIX wieku. W 1895 roku Niedzicę nawiedził pożar, więc przebudowa była niezbędna. Zniszczeniu uległy m.in. dach i wieża kościoła. W 1904 roku proboszczem parafii został ks. Juliusz Racz i uznał, że modernizacja jest niezbędna. Odbudowano wówczas wieżę, dobudowano kruchtę od strony zachodniej, a także dokonano zmian w samym wystroju świątyni. Podczas prac badawczych i konserwatorskich prowadzonych w drugiej połowie XX wieku przywrócono spójny wystrój, wydobywając spod grubej warstwy tynku partie malowideł, które doskonale pokazują historyczne i artystyczne przemiany wnętrza tej niedzickiej świątyni.