XXII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Brzmi dobrze

Zbudowana pod koniec XIX wieku przez Józefa Kasprusia-Stocha willa Atma była typową podhalańską chałupą. Parterowy budynek przykryty dwuspadowym dachem ozdabiały od frontu ganek i odkryta weranda. Te dwa elementy architektoniczne wskazują, że willa przeznaczona była także pod wynajem dla turystów.

Muzeum Karola Szymanowskiego w willi Atma w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019

Sam budowniczy i właściciel Atmy pracował jako snycerz przy powstawaniu pierwszej willi w stylu zakopiańskim – Koliby. Styl ten, stworzony przez Stanisława Witkiewicza, opierał się na budownictwie górali podhalańskich i zawierał teoretyczne podstawy pierwszego narodowego stylu w architekturze. W 1926 roku Atma została przebudowana do obecnej formy architektonicznej – podhalańska chałupa przekształciła się w willę w stylu zakopiańskim. Budynek został rozbudowany o piętro, wprowadzono też szereg udogodnień – kanalizację, prąd elektryczny, do wnętrza wstawiono piece. Pensjonat Józefa Kasprusia-Stocha zyskał także niecodzienną nazwę, którą zawdzięcza nieznanym z imienia i nazwiska letnikom. Ochrzcili oni willę pochodzącym z sanskrytu słowem ātman, oznaczającym duszę.

Szczególnie ważny okres w dziejach Atmy rozpoczął się w 1930 roku, kiedy wynajął ją Karol Szymanowski. Pierwszy raz odwiedził willę już siedem lat wcześniej jako gość na weselu Zofii Stochówny (córki Józefa Kasprusia-Stocha) ze Stanisławem Walczakiem. Pogarszający się stan zdrowia kompozytora sprawił, że postanowił osiąść w Zakopanem na dłużej. Atma była domem Szymanowskiego przez pięć lat. Tu stworzył swoje ostatnie utwory, tu przyjmował licznych przyjaciół – Jarosława Iwaszkiewicza, Zofię Nałkowską, Artura Rubinsteina, Antoniego Słonimskiego, Juliana Tuwima. Pomieszkiwały tu czasem także siostry kompozytora, Stanisława i Zofia wraz z córką Krystyną Grzybowską, zwana Kicią.

Pierwszy raz pomysł stworzenia w Atmie muzeum poświęconego Szymanowskiemu wysunął kompozytor Michał Kondracki już w 1937 roku. Inicjatywę tę podjęła po wojnie również siostrzenica Karola Szymanowskiego, wspomniana Kicia. W 1967 roku na łamach „Życia Warszawy” ukazał się artykuł Kto zajmie się Atmą? krytyka muzycznego Zdzisława Sierpińskiego. Publikacja wywołała duży oddźwięk. W sprawę zaangażował się Jerzy Waldorff, który utworzył społeczny komitet na rzecz wykupienia willi. Z całego kraju zaczęły napływać datki na ten cel. W 1972 roku Warszawskie Towarzystwo Muzyczne wykupiło dom i parcelę od Zofii Walczakowej – tej samej, na której weselu pół wieku wcześniej gościł Karol Szymanowski.

Dwa lata później Atma przekazana została Muzeum Narodowemu w Krakowie, a jej oficjalne otwarcie nastąpiło 6 marca 1976 roku. Podczas remontu przywrócony został niemal identyczny jak za czasów kompozytora układ pomieszczeń. Ekspozycję wzbogaciły pamiątki ofiarowane muzeum przez siostrzenicę Szymanowskiego. I tak drewniana willa przy ulicy Kasprusie stała się jedynym na świecie biograficznym muzeum poświęconym życiu i twórczości Karola Szymanowskiego.