Krakowski kompleks szpitala neuropsychiatrycznego zajmuje spory obszar w południowo-zachodniej części miasta. Budynki szpitalne oraz pawilony pomocnicze usytuowane w parku tworzą unikatowy zespół urbanistyczno-architektoniczny. Powstał on na wzór Kulparkowa pod Lwowem, który był w XIX w. jedynym dużym zakładem w Galicji zajmującym się chorymi psychicznie. Na początku XX w. okazał się on zbyt mały i przestarzały, by przyjmować kolejnych pacjentów i wprowadzać nowe metody leczenia. W takiej sytuacji Sejm Krajowy zadecydował w 1907 r. o budowie nowego szpitala w Kobierzynie pod Krakowem.

SZPITAL IM. J. BABIŃSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Na obszarze ok. pięćdziesięciu dwóch hektarów wzniesiono w latach 1908-1914 kilkanaście pawilonów dla chorych oraz ok. czterdzieści budynków administracyjnych i gospodarczych. Założenie zostało zaprojektowane głównie przez: Władysława Klimczaka, Tadeusza Zielińskiego, Zygmunta Jarlanę i Andrzeja Dodkowskiego. Nawiązywało ono do idei miasta-ogrodu i zakładało stworzenie samowystarczalnego szpitala z zapleczem gospodarczym: uprawami rolnymi i ogrodami, własną ciepłownią, piekarnią, pralnią, apteką itp. Przy rondzie, będącym głównym punktem założenia, wzniesiono teatr, willę dyrektora i domy dla pielęgniarek, a wśród alejek rozmieszczono warsztaty techniczne, boisko i altanki. Założono również cmentarz i zbudowano kaplicę według projektu Antoniego Witkowskiego, z wyposażeniem autorstwa Jana Bukowskiego. Budynki parterowe i piętrowe, nakryte łamanymi dachami ceramicznymi, wzbogacone portykami i ryzalitami, nawiązywały do wzorów niemieckiego modernizmu. Szpital otwarto w 1917 r.

W czasie II wojny światowej żołnierze niemieccy wywieźli do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu ok. 500 pacjentów, a pozostałych rozstrzelali na terenie szpitala. Po wojnie szpital wznowił działalność i dzisiaj dysponuje ok. 850 miejscami w dwudziestu oddziałach całodobowych. Leczenie odbywa się także na sześciu oddziałach dziennych. Oprócz spotkań grupowych i indywidualnych z terapeutami, leczenie w znacznej mierze bazuje na terapii zajęciowej, rozwijającej zainteresowania pacjentów (malarstwo, grafika, rzeźba, terapia poprzez taniec, teatr czy muzykę). Prowadzony jest tutaj program dla osób przewlekle chorych psychicznie, a także program pomocy i rehabilitacji społecznej oraz zawodowej dla ludzi po kryzysach psychicznych.

Tekst: B. Sanocka (2008)