XXII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Brzmi dobrze

Pierwsza nazwa willi przy ulicy Kasprusie 27 brzmiała „Władysławka”. Nadała ją fundatorka budynku Oktawia Lewandowska na cześć swojego męża. Choć w historii Władysławki wciąż jest dużo nieścisłości, to zachowane dokumenty, wspomnienia przebywających w niej gości przybliżają losy tej jednej z najbardziej reprezentacyjnych willi w stylu zakopiańskim.

Willa Czerwony Dwór w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019

Po raz pierwszy Władysławka została uwieczniona w trakcie budowy, na fotografii z 1902 roku (autor zdjęcia nie jest znany). Budowniczym willi był Wojciech Roj, bliski współpracownik Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego. Choć sam Witkiewicz nie uczestniczył w projektowaniu i budowie Władysławki, to Roj prawdopodobnie korzystał z jego rad i konsultacji. Zgodnie z poglądami architekta na ochronę przeciwpożarową drewniana willa pokryta została dachówką ceramiczną. Nie był to oczywisty materiał wykończeniowy na Podhalu. Władysławka była dopiero czwartą willą w tym regionie, przy budowie której zrezygnowano z tradycyjnego drewnianego gontu na rzecz dachu ogniotrwałego. Jeśli chodzi o inspiracje stylem zakopiańskim, twórca willi najintensywniej czerpał z charakterystycznej bogatej ornamentyki. Motywy dekoracyjne Władysławki przypominają te z Koliby – pierwszej willi zbudowanej w tym stylu. Związany jest z nią również piec kaflowy zachowany we
Władysławce. Kafle zdobione motywem gwiazdy zaprojektowane zostały przez Zygmunta Gnatowskiego, właściciela Koliby i brata Oktawii Lewandowskiej.

W momencie powstania Władysławka była jednym z niewielu budynków willowych w tej części Zakopanego. Położona na skraju miejscowości zachwycała niezwykłym widokiem na Giewont. Do willi od początku trafiali wyjątkowi goście. Już w 1904 roku zamieszkał tu Artur Rubinstein, światowej sławy pianista. Swój pobyt we  Władysławce opisał we wspomnieniach pt. Moje młode lata. Tu zaprzyjaźnił się z Karolem Szymanowskim, który wrócił na ulicę Kasprusie i zamieszkał w oficynie willi (nieistniejący już budynek w ogrodzie), a później w położonej nieopodal Atmie. Przez cztery lata mieszkał tu również artysta malarz Rafał Malczewski (syn Jacka) wraz z rodziną. Willa należała do najnowocześniejszych pensjonatów w Zakopanem. Wyposażona była w elektryczność, telefon, a także bieżącą ciepłą i zimną wodę, o czym zawiadamiała reklama zamieszczona w „Nowościach Ilustrowanych” z 1925 roku.

W latach 1918–1919 willa stała się na chwilę centrum wydarzeń politycznych, nazywana była nawet „Zakopiańskim Belwederem”. Stało się tak za sprawą Stefana Żeromskiego, który urzędował we Władysławce początkowo jako przewodniczący Organizacji Narodowej, a później jako prezydent Rzeczypospolitej Zakopiańskiej.

W połowie lat 20. XX wieku willę kupiła pani de Pourbeix-Zakrzewska. Wtedy też willa przeszła modernizację i remont, w ramach którego wymieniono pokrycie dachowe na pomalowaną na czerwono blachę. Odtąd willa nosi nazwę „Czerwony Dwór”.

W 1945 budynek został zajęty przez oddział Józefa Kurasia „Ognia” i stąd ostrzeliwano Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, który znajdował się w pobliskiej willi Farys. Po II wojnie światowej willa została upaństwowiona. W latach 1946–1947 mieściło się tu schronisko młodzieżowe, a następnie prewentorium krakowskiego oddziału Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz Państwowy Dom Dziecka dla chłopców. Od 1951 roku w willi działało przedszkole, któremu trzy lata później nadano imię Karola Szymanowskiego. Budynek został wyremontowany i przystosowany do nowej funkcji. Najważniejszą zmianą było przeszklenie frontowej werandy dla powiększenia powierzchni użytkowej.

W 2007 roku Czerwony Dwór został wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego. Dziewięć lat później decyzją burmistrza Zakopanego Leszka Doruli został przeznaczony na Centrum Kultury Rodzimej. Otwarcie willi w 2018 roku w nowej funkcji zostało poprzedzone gruntownym remontem konserwatorskim. Centrum Kultury Rodzimej zajmuje się promocją twórczości lokalnych artystów i rzemieślników. Odbywają się tu warsztaty poświęcone popularyzacji zakopiańskiego dziedzictwa kulturalnego, spotkania ze specjalistami i wystawy.