Pierwsze oświetlenie uliczne w Krakowie pojawiło się dopiero w XIX wieku, najpierw były to lampy oliwne, później naftowe. W 1830 roku Kraków – jako pierwsze z polskich miast – rozświetliły lampy gazowe, jednak był to na razie jedynie eksperyment. Jego powodzenie spowodowało, że miasto zapragnęło wybudować własną gazownię, na Kazimierzu. Jednak z powodu braku odpowiedniego kapitału oraz lokalnych specjalistów zdecydowano o podpisaniu umowy z prywatnym niemieckim Towarzystwem Kontynentalnym z Dessau, co nastąpiło w 1856 roku. Nowo powstała gazownia należała do pierwszych istniejących gazowni na ziemiach polskich. Już w 1857 roku postawiono na Rynku Głównym pierwsze gazowe latarnie.

ZESPÓŁ GAZOWNI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Społeczeństwo Krakowa początkowo nie było jednak ufnie nastawione do korzystania z gazu, na co z pewnością miały też wpływ wysokie ceny kształtowane przez inwestora. Po wygaśnięciu kontraktu z Dessau, który zawarto na 25 lat, miasto wykupiło gazownię i stała się ona pierwszym miejskim przedsiębiorstwem przemysłowym. Do dziś zachowała się tylko część obiektów pierwotnej gazowni, m.in. budynek dyrekcji, budynki produkcyjne: kotłownia, aparatownia, fabryka amoniaku. Stanowią one ciekawe punkty do rozważań nad przemysłowym dziedzictwem Krakowa.

Autor: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2013)