przeskocz do treści
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego

Pracownia lutnicza Mardułów w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019

Małopolski Instytut Kultury w Krakowie

zabytek

Fotografie

Ładuję zdjęcia z serwisu Flickr

zobacz cały album

Kategorie

Architektura sakralna X edycja 2008

Tagi

Data publikacji: 19 października 2010

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Ptaszkowej

Ptaszkowa to miejscowość malowniczo położona na Sądecczyźnie, u podnóży Beskidu Niskiego. Od pobliskiego Grybowa dzieli ją zaledwie kilka kilometrów.

KOŚCIÓŁ PW. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W PTASZKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Początki wsi datowane są na XIV w., kiedy to przywilej lokacyjny dla Ptaszkowej wydała królowa Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietku (1336), lecz wieś wówczas nie powstała. Nowy akt lokacji wydał Kazimierz Wielki w 1359 r., osadzając tu sołtysa Mikołaja de Mestza. Ptaszkowa była wsią królewską, i, jak poświadczają zapiski w księgach sądowych, dość zamożną.

Od czasu swego powstania podlegała parafii grybowskiej. Po wzniesieniu miejscowej świątyni w połowie XVI w. stała się samodzielną parafią. Jednak już przed 1618 r. znów została włączona do parafii grybowskiej. Parafię w Ptaszkowej ponownie erygowano ok. 1770 r.

Kościół jest położony wśród wysokich drzew i otoczony drewnianym ogrodzeniem z bramkami nakrytymi gontowymi daszkami. W pobliżu kościoła wznosi się murowana dzwonnica projektu Zdzisława Mączeńskiego (1930). Drewniana świątynia została zbudowana w 1555 r. przez Jana Joachima Kuklę, cieślę z Grybowa. Gruntowny remont przeszła w latach 1880-1883, wtedy przekształcono wieżę i sygnaturkę, a także oszalowano (obito deskami) ściany kościoła. W 1929 r. powiększono kościół, dzieląc jego korpus na dwie części i rozsuwając je. Między te dwie części wstawiono transept, czyli poprzeczną nawę. W tej postaci świątynia zachowała się do naszych czasów.

Drewniany kościół jest zbudowany w konstrukcji zrębowej, jako jednonawowy, ze wspomnianym transeptem. Po stronie zachodniej znajduje się wieża o pochyłych ścianach, z kruchtą w przyziemiu. Od wschodu zamyka świątynię wieloboczne prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia, a od południa przedsionek.

Wnętrze świątyni nakrywają stropy, na skrzyżowaniu zaś nawy i transeptu wzniesiono pozorne sklepienie kopulaste. Pokrywa je – jak również ściany – wielobarwna polichromia figuralna i ornamentalna wykonana w latach 1929-1932 przez Józefa E. Dutkiewicza. Starsze malowidła ścienne (1776), przedstawiające sceny ze Starego Testamentu oraz św. Marię Magdalenę, zachowały się w kruchcie przy południowej ścianie nawy. Wykonał je zapewne miejscowy twórca, na co wskazuje ludowy charakter tych przedstawień.

Wyposażenie świątyni jest bogate i urozmaicone. Najcenniejszym obiektem jest rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, znajdująca się w prawym ołtarzu bocznym, pochodząca z ok. 1420 r. Figura ta, nazywana Madonną ze słonecznikiem (od trzymanego przez Maryję kwiatu), stanowiła część ołtarza, którego części – malowane skrzydła oraz rzeźbione postaci świętych – znajdują się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie oraz Muzeum Narodowym w Krakowie.

Jednym z najstarszych elementów jest kamienna chrzcielnica z 1506 r., nieco młodsze są wczesnobarokowe, XVII-wieczne ołtarze boczne, wzbogacone o rokokowe detale. Rokokowe w formie są niezwykle bogato zdobione i barwnie polichromowane ławki, ambona i konfesjonały (1777). Późnobarokowy ołtarz główny, wykonany w 1864 r., mieści w części środkowej szczególnie czczony przez wiernych obraz Matki Bożej Radosnej, pochodzący z 1. poł. XVIII w. W świątyni znajduje się jeszcze kilka interesujących obrazów, m.in. Przemienienie Pańskie na górze Tabor (XVII w.).

Z kościołem w Ptaszkowej związany jest jeszcze jeden niezwykły zabytek – drewniana płaskorzeźba przedstawiająca modlącego się w Ogrojcu Chrystusa i dwóch śpiących apostołów. Do Ptaszkowej trafiła zapewne w XIX w. i znajdowała się w niszy na zewnątrz wschodniej ściany kościoła. W trakcie gruntownej konserwacji przeprowadzonej w latach 2000-2003 odsłonięto spod nawarstwień farb pierwotną strukturę rzeźby, a także odkryto kryptosygnaturę Wita Stwosza wplecioną w szatę św. Jana. Płaskorzeźba ta powstała zapewne dla krakowskiego kościoła Mariackiego ok. 1493-1495 r. Obecnie jest eksponowana w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Ptaszkowej

Szlak Architektury Drewnianej – Małopolska
Autor : oprac. tekstów Bartłomiej Cisowski et al.
Wydawnictwo : Wyd. 2. – Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, – 333, [5] s. : il. ; 23 cm., ISBN 978-83-60538-61-6
Miejsce wydania : Kraków,  2010

Inwentaryzacya zabytków Galicyi zachodniej. Powiat grybowski
Publikowany : Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej. T. 1 / [przedm. Maryan Sokołowski]. – Kraków : nakł. Grona Konserwatorów Galicyi Zachodn., 1900 (Kraków : Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego). – XV, 557, [2] s., [7] k. tabl. : il. ; 32 cm, s. 101 – 165

Szlak Architektury Drewnianej : mapa : 1 : 200 000
Autor: tekst na podst.: Szlak Architektury Drewnianej / T. Śledzikowski/
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Środowiska i Rozwoju Wsi
Miejsce wydania: Kraków, 2004
Wersja cyfrowa publikacji:
Późnogotycki drewniany „Ogrojec” w kościele Wszystkich Świętych w Ptaszkowej- domniemane dzieło Wita Stwosza
Autor: Magdalena Stawowiak
Publikowany: Folia Historiae Artium /Seria Nowa/, R.  10: 2005-2006, s. 89–126

Kościół pw. Wszystkich Świętych. Ptaszkowa. 1555-2005
Autor: Maria Marcinkowska
Wydawnictwo: Goldruk
Miejsce wydania: Nowy Sącz, 2005

Ptaszkowa: wieś królewska. 650-lecie
Autor: Katarzyna Kuras, Dariusz Zdziech
Wydawnictwo: Urząd Gminy Grybów, Stowarzyszenie Turystyczne Wieś Retro w Ptaszkowej, współwydawnictwo i druk: Wydawnictwo i Drukarnia NOVA SANDEC
Miejsce wydania: Ptaszkowa, 2009

Nieznany Wit Stwosz. „Ogrojec” z Ptaszkowej oraz krucyfiks z Iwanowic
Autor: Jolanta Gumula
Publikowany: Spotkania z Zabytkami,  R. 29: 2005, nr 9,  s. 10–12

Kościół w Ptaszkowej
Autor: Maria Marcinkowska
Publikowany: Spotkania z Zabytkami, R. 29: 2005, nr 9, s. 28–29

Kościoły drewniane w polskich Karpatach
Autor: Marian Kornecki
Publikowany: Karpaty, R. 1975, z. 1/2, s. 12-17

Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500 – 1540
Autor : Jerzy Gadomski
Wydawnictwo : Warszawa ; Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN. Oddział. –  131, [1] s., [217] s. tabl. : il. ; 30 cm.
Miejsce wydania : Warszawa, Kraków, 1995

Historia parafii grybowskiej i okolicznych wsi od XIV w. do 1772 r.
Autor: Danuta Quirini-Popławska
Publikowany: Grybów. Studia z dziejów miasta i regionu, T. I, praca zbiorowa pod red. Danuty Quirini-Popławskiej, wyd. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS”, praca wydana z dotacji Urzędu Miasta Grybów, Kraków, 1992, s. 197-243

Przegląd dawnej architektury i dzieł plastyki Grybowa oraz okolicznych wsi
Autor: Andrzej B. Krupiński
Publikowany: Grybów. Studia z dziejów miasta i regionu, T. III, praca zbiorowa pod red. Danuty Quirini-Popławskiej, wyd. „Universitas”, Kraków, 1995, s. 175-213

Rozwój życia religijnego, kulturalnego i społeczno- administracyjnego Grybowa i regionu po II wojnie światowej
Autor: Jakub Polit
Publikowany: Grybów. Studia z dziejów miasta i regionu, T. II, red. Danuta Qurini-Popławska, wyd. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS”, książka dotowana przez Urząd Miasta Grybów, Kraków, 2000, s. 251-299

Sztuka Krakowa
Autor : Tadeusz Dobrowolski
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, wyd. V, (red.) Władysław Leśniewski
Miejsce wydania : Kraków, 1978

Malarstwo tablicowe w Małopolsce
Autor: Jerzy Gadomski
Publikowany: Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, T. II, cz. 3 Dziejów Sztuki Polskiej, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, wyd. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo DiG, Warszawa, 2004, s. 251-305

Malarstwo gotyckie w Polsce. Katalog zabytków, T. 2, cz. 3 Dziejów Sztuki Polskiej
Red.: Adam S. Labuda, Krystyna Secomska
Wydawnictwo: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo DiG
Miejsce wydania: Warszawa, 2004

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982

zabytek

Fotografie

Ładuję zdjęcia z serwisu Flickr

zobacz cały album

Kategorie

Architektura sakralna X edycja 2008

Tagi

Data publikacji: 19 października 2010

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.