przeskocz do treści

Pracownia lutnicza Mardułów w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019

XV edycja 2013

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie: dawne Muzeum Techniczno-Przemysłowe
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE: DAWNE MUZEUM TECHNICZNO-PRZEMYSŁOWE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

W 1868 roku powstało pierwsze w historii krakowskie muzeum, Miejskie Muzeum Techniczno-Przemysłowe, którego zaczątkiem była bogata kolekcja eksponatów zakupionych w Anglii i Francji przez dr Adriana Baranieckiego. Prekursorską koncepcją Baranieckiego, pozostającego pod urokiem angielskich muzeów, było połączenie samej ekspozycji dzieł z równoczesnym utworzeniem warsztatów wytwórczych, w których zdobywaliby wiedzę i praktykę zarówno studenci kierunków plastycznych,

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie: gmach główny
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE: GMACH GŁÓWNY, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

W tym imponujących rozmiarów gmachu, niedawno odrestaurowanym, zaprojektowanym przez Macieja Moraczewskiego, wzniesionym w latach 1879–1880, mieści się najstarsza w Polsce wyższa uczelnia artystyczna, powstała w 1818 roku. Pierwotnie funkcjonowała jako Szkoła Rysunku, Rzeźby i Malarstwa, aby w 1873 roku przyjąć nazwę Szkoły Sztuk Pięknych. W tym samym roku jej dyrektorem został Jan Matejko, który znacząco

Bazylika kolegiacka Narodzenia NMP oraz Muzeum Regionalne w Wiślicy
BAZYLIKA KOLEGIACKA NARODZENIA NMP ORAZ MUZEUM REGIONALNE W WIŚLICY, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Bazylika w Wiślicy jest jednym z najstarszych zabytków architektury w Polsce, a historia samej osady sięga IX/X wieku. Wiślica prawdopodobnie już w tym czasie stanowiła silny ośrodek gospodarczy i polityczny. Z tego okresu nie zachowały się jednak żadne przekazy. Jest natomiast pewne, że Wiślica przeżyła rozkwit pod panowaniem najpierw księcia Henryka Sandomierskiego, a później Kazimierza

Dom Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie
DOM TOWARZYSTWA LEKARSKIEGO W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0

Gmach Towarzystwa Lekarskiego, zaprojektowany w 1903 roku (realizacja: 1904) przez Władysława Kaczmarskiego współpracującego z Ignacym Sowińskim, stał się niemal natychmiast słynny, głównie dzięki talentowi Stanisława Wyspiańskiego. Artysta zrealizował projekt wystroju wszystkich wnętrz dla Towarzystwa zgodnie z ówczesnymi światowymi, nowatorskimi tendencjami: przestronnej sali posiedzeń, biblioteki, czytelni, pomieszczeń przeznaczonych dla pracowników zarządu, a nawet toalet. Stało się

Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
DWÓR EMILA ZEGADŁOWICZA W GORZENIU GÓRNYM, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wadowic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli.

Kawiarnia Noworolski w Krakowie
KAWIARNIA NOWOROLSKI W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Kawiarnia, niegdyś cukiernia Jana Noworolskiego ze Lwowa, od otwarcia w lipcu 1912 roku stanowiła miejsce spotkań środowiska artystyczno-literackiego Krakowa. Bez wątpienia przyczyniło się do tego usytuowanie cukierni w samym sercu miasta, w Sukiennicach, jak również wyjątkowy wystrój wnętrza nawiązujący do najlepszych przykładów kawiarń wiedeńskich. Zatrudniony przez właściciela wszechstronny artysta – malarz, architekt, projektant wnętrz, mebli

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Prandocinie
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W PRANDOCINIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Kościół w Prandocinie wzniesiono prawdopodobnie w 1. ćwierci XII wieku, a jego fundatorem był prawdopodobnie protoplasta rodu Odrowążów, komes Prandota Stary. Po raz pierwszy wzmiankowany był w dokumentach w 1222 roku jako własność cystersów z Mogiły, pełnił wówczas funkcję obronną. Pierwotnie świątynia składała się z prostokątnej nawy, do której od wschodu przylegało niewielkie prezbiterium zakończone

Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. LEONARDA W LIPNICY MUROWANEJj, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Kościół pw. św. Leonarda powstał prawdopodobnie pod koniec XV wieku, co potwierdza otaczający go cmentarz pochodzący z XVI wieku; kościół bywa też nazywany cmentarnym. Wzniesiono go z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej. Posadowiona na kamiennym fundamencie podwalina, jako najbardziej narażona na wilgoć, została wykonana z drewna dębowego. Również w pionie ściany zostały wzmocnione dębowymi lisicami.

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. MICHAŁĄ ARCHANIOŁA W BINAROWEJ, fot. K. Fidyk (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Drewnianą świątynię w Binarowej wzniesiono ok. 1500 roku w konstrukcji zrębowej z drewna jodłowego. W 1596 roku do kościoła dobudowano wieżę, a następnie w latach 1602–1608 na szczycie umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę. W latach 1641–1650 powiększono przestrzeń kościoła o kaplicę Aniołów Stróżów od strony północnej oraz kruchtę od południa. W tym czasie dokonano też pierwszej

Kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów w Sękowej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ŚW. FILIPA I JAKUBA APOSTOŁÓW W SĘKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Położona w Beskidzie Niskim, u podnóża Magury Małastowskiej wieś Sękowa została lokowana przez króla Kazimierza Wielkiego w 1346 r., który uposażył również tutejszą parafię. Zachowany do dzisiaj, drewniany kościół zbudowano ok. 1520 r.

Kościół pw. św. Wojciecha w Kościelcu
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. WOJCIECHA W KOŚCIELCU, fot. K. Fidyk (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Świątynia w Kościelcu Proszowickim lub Pińczowskim, bo obie nazwy się przyjęły, jest wyjątkowym przykładem połączenia architektury romańskiej z barokową. Dlaczego tak się stało, ilustrują dobrze burzliwe dzieje kościoła. Budowla została wzniesiona w 2. ćwierci XIII wieku z fundacji biskupa krakowskiego Wisława z Kościelca herbu Zabawa. W czasach reformacji kościół został zajęty przez arian, a wkrótce

Pałac Starzeńskich w Płazie
PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE, fot. ze zb. UM Chrzanów (2009) ©

Na zespół pałacowo-parkowy w Płazie składa się kilka elementów zabudowy: zlokalizowany w północnej części założenia wielokrotnie przekształcany pałac, budynki gospodarcze (najstarsze powstały w poł. XIX w.), ogrodzenie z bramami i oczywiście malowniczy park. Prawdopodobnie dwór istniał w tym miejscu już w XVI wieku. W XVIII stuleciu został przebudowany na rezydencję barokową. W 1898 roku pałac

Willa Domańskich w Nawojowej Górze
WILLA DOMAŃSKICH W NAWOJOWEJ GÓRZE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Jednym z przysiółków Nawojowej Góry, wsi położonej nieopodal Krzeszowic, jest teren zwany Gwoźdźcem. Na Gwoźdźcu mieściła się niegdyś prochownia, która najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX wieku uległa poważnemu zniszczeniu na skutek wybuchu. Dwór odbudowano i jeszcze przez jakiś czas pełnił tę samą funkcję. W 1916 roku budynek zakupił lekarz fizjolog, profesor i rektor UJ,

Zespół dawnej zajezdni tramwajowej w Krakowie
ZESPÓŁ DAWNEJ ZAJEZDNI TRAMWAJOWEJ W KRAKOWIE, fot. K. Fidyk (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Krakowska zajezdnia tramwajowa powstała na peryferiach miasta, na pustkach nadwiślańskich przy ulicy św. Wawrzyńca, w sąsiedztwie gazowni. W 1882 roku powstały pierwsze budynki: wozownia, stajnia i szpital koński – był to bowiem tramwaj konny. W 1900 roku według projektu Karola Knaussa zbudowano wielofunkcyjny kompleks wozowni tramwaju elektrycznego wąskotorowego, hali warsztatowej oraz zakładowej elektrowni prądu stałego.

Zespół elektrowni miejskiej w Krakowie
ZESPÓŁ ELEKTROWNI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE, fot. K. Kobylarczyk (2012) CC BY SA 3.0

Pierwsze krakowskie eksperymenty z oświetleniem elektrycznym przypadły na koniec XIX wieku. W 1880 roku miasto przywitało cesarza Franciszka Józefa iluminacją elektrycznych lamp łukowych, a w 1885 roku światło rozbłysło w budynku magistratu. Początkowe bardziej lub mniej udane doświadczenia z wprowadzaniem oświetlenia elektrycznego doprowadziły do ogromnego zainteresowania tematem. Niebawem niemal każdą ważniejszą restaurację, hotel, zamożne mieszkanie

Zespół gazowni miejskiej w Krakowie
ZESPÓŁ GAZOWNI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Pierwsze oświetlenie uliczne w Krakowie pojawiło się dopiero w XIX wieku, najpierw były to lampy oliwne, później naftowe. W 1830 roku Kraków – jako pierwsze z polskich miast – rozświetliły lampy gazowe, jednak był to na razie jedynie eksperyment. Jego powodzenie spowodowało, że miasto zapragnęło wybudować własną gazownię, na Kazimierzu. Jednak z powodu braku odpowiedniego

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.