przeskocz do treści

Pracownia lutnicza Mardułów w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019

Cmentarz i kościółek na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Zakopiański stary cmentarz jest jedną z najbardziej znanych polskich nekropolii. Nazwę swoją wywodzi od Jana Pęksy, który w 1848 r. ofiarował na rzecz cmentarza swój grunt, położony obecnie w jego wschodniej części. Spoczywa tutaj i sam ofiarodawca. Większa część współczesnego cmentarza mieści się na terenie, który już wcześniej znajdował się w rękach Kościoła rzymskokatolickiego. Przekazali go Kościołowi Paweł i Regina Gąsienicowie w 1813 r.; teren obejmował obszar nazywany wówczas Osiedlem, wraz z domem i kamienną kapliczką.

CMENTARZ I KOŚCIÓŁEK NA PĘKSOWYM BRZYZKU W ZAKOPANEM, fot. M. Klag (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Odwiedzających cmentarz na Pęksowym Brzyzku wita umieszczona na drewnianej tablicy zdobiącej wejście maksyma:

Ojczyzna to ziemia i groby.
Narody tracąc pamięć, tracą życie.
Zakopane pamięta.

Na zakopiańskim starym cmentarzu spoczywają ludzie niezwykli i całkiem zwyczajni, artyści, ratownicy, politycy, sportowcy. Są tu prochy zmarłych z dala od ojczyzny i prochy tych, którzy całe swe życie związali z Zakopanem. Spoczywa tutaj pierwszy proboszcz zakopiański – ks. Józef Stolarczyk, dr Tytus Chałubiński, muzyk Jan Krzeptowski Sabała, pisarz Kornel Makuszyński, artyści rzeźbiarze: Antoni Kenar i Antoni Rząsa. Przeniesiono tutaj po wielu latach prochy osób zmarłych z dala od Zakopanego: Stanisława Witkiewicza, Władysława Orkana, Karola Stryjeńskiego, Kazimierza Dłuskiego i Kazimierza Tetmajera. Zakopiański cmentarz to także niezwykła „galeria”: nagrobki stworzone przez Władysława Hasiora, Antoniego Rząsę, Urszulę Kenar czy Michała Gąsienicę Szostaka są prawdziwymi dziełami sztuki.

Drewniany kościółek pw. św. Klemensa wybudowano w latach 1847-1851, dzięki ówczesnym właścicielom zakopiańskich dóbr, Klementynie i Edwardowi Homolacsom. Budowę kościółka doprowadził do końca cieśla Sebastian Gąsienica Sobczak. Pierwszą mszę świętą odprawił w nim ksiądz proboszcz Józef Stolarczyk.
Zakopiański kościółek jest jednonawowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą. Wewnątrz znajduje się ołtarz główny z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej i dwa ołtarze boczne. Wnętrze świątyni wzbogacili zakopiańscy artyści: jest tutaj drewniana krata projektu Antoniego Kenara, antepedia do ołtarzy wykonane przez Karola Kłosowskiego i Marię Bujakową oraz droga krzyżowa autorstwa Eweliny Pęksowej. Ze starego wystroju zachowało się wiele cennych obiektów, m.in. obraz św. Pawła z przełomu XVIII i XIX w.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Cmentarz i kościółek na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Szlak Architektury Drewnianej – Małopolska
Autor : oprac. tekstów Bartłomiej Cisowski et al.
Wydawnictwo : Wyd. 2. – Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, – 333, [5] s. : il. ; 23 cm., ISBN 978-83-60538-61-6
Miejsce wydania : Kraków,  2010

Zakopane i okolice
Autor :  Ewa Stadtmüller, Anna Chachulska ; [il. Andrzej Kłapyta, Kazimierz Wasilewski]
Wydawnictwo :  Kraków : Księgarnia Wydawnictwo Skrzat Stanisław Porębski, 2008. – 173, [7] s. : il. (gł. kolor.) ; 22×25 cm + Sprawdź co zapamiętałeś – krzyżówki do spacerów : [12] s. ; 19×20 cm. , (Seria : Skrzat Poznaje Świat)
Miejsce wydania :
Kraków, 2008

Urbanistyka i architektura 1933 – 2008
Autor : Zbigniew Moździerz
Publikowany : Zakopane :  75 lat praw miejskich, konsult. meryt. Mieczysław Mantyka, Wiesław A.Wójcik. ; oprac. red. Ewa Matuszewska; Zakopane : Urząd Miasta, 2008, s. 57 – 96

Zakopane : przewodnik historyczny
Autor: Lidia Długołęcka – Pinkwart, Maciej Pinkwart
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”, wyd. 2 popr., rozsz. i uzup., 319, [1] s., [1] k. mapa złoż. kolor. : faks., fot., portr. ; 21 cm
Miejsce wydania: Warszawa, 1994

Zakopane : przewodnik historyczny
Autor: Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”, wyd.1, dodr.,  317, [3] s. : il. ; 21 cm
Miejsce wydania: Warszawa, 1989

Szlak Architektury Drewnianej : mapa : 1 : 200 000
Autor: tekst na podst.: Szlak Architektury Drewnianej / T. Śledzikowski/
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Środowiska i Rozwoju Wsi
Miejsce wydania: Kraków, 2004
Wersja cyfrowa publikacji:
Mała prehistoria zakopiańskiej parafii
Autor: Jan Kracik
Publikowany: Nasza Przeszłość, T. 79 : 1993,  s. 279 – 294

Orawą… Podhalem… Spiszem… : gawęda krajoznawcza
Autor : Jerzy Młodziejowski
Wydawnictwo : „Sport i Turystyka”, druk : Drukarnia Wydawnicza : Kraków, wyd. I, 245, [3]., [16] s. tabl. kolor. : il., 1 faks., fot., nuty, portr. ; 25 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1983

Zakopane od A do Z
Autor: Lidia Długołęcka-Pinkwart, Maciej Pinkwart
Wydawnictwo: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 378, [2] s. : il. ; 20 cm
Miejsce wydania: Warszawa, 1994

Zakopane : przewodnik historyczny
Autor: Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”, 319, [1] s. : il. ; 21 cm + 1 k. mapa złoż.
Miejsce wydania: Warszawa, 1988

Tatrzańska Arkadia : Zakopane jako ośrodek artystyczno – intelektualny od około 1880 do 1914 roku
Autor: Adrianna Dominika Sznapik
Wydawnictwo: Wydawnictwo „Neriton”, opracowanie  Jolanta Rudzińska [red., indeks], 305 s., [74] s. tabl. (w tym kolor.) ; 25 cm
Miejsce wydania: Warszawa, 2009

W siąpawicach dziejowych: od Samuela Zborowskiego do Juliusza Zborowskiego: (1560-1960)
Autor: Adam Pach
Wydawnictwo: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Miejsce wydania: Warszawa, 1983

Pęksów Brzyzek
Autor: Adam Pach
Publikowany: Podtatrze: jesień 1978, wyd. Rada Narodowa Miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej, 1978, s. 70-71

500 [pięćset] zagadek o Tatrach
Autor: Czesław Momatiuk
Wydawnictwo: Wydawnictwo AT
Miejsce wydania: Kraków, 1995

Pęksowy Brzyzek
Autor: Stefan Maciejewski
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 24/2 (II), R. 1981, s. 5

Z dawnych lat. Stary kościół zakopiański
Autor: Adam M. Liberak
Publikowany: Wierchy, R. 14: 1936, s. 197-198

Na cmentarzu zakopiańskim
Autor: Ewa Kossak
Publikowany: Przekrój, nr 708, R. 1958, s. 4

Kronika parafii zakopiańskiej 1922-1939
Autor: Halina Kenarowa
Publikowany: Tygodnik Powszechny, nr 14, R. 1980, s. 7, 9

Stary cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem
Autor: Stanisław Kałamacki
Wydawnictwo: Agencja Reklamowo-Wydawnicza STANMAR
Miejsce wydania: Zakopane, 2000

O starym kościółku w Zakopanem
Autor: Elżbieta Jost
Publikowany: Podtatrze: zima 1977, wyd. Rada Narodowa Miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej, 1977, s. 130-134

W Zakopanem na starym cmentarzu
Autor: Maria Grodzka
Publikowany: Tygodnik Powszechny, nr 1: 1973, s. 3

Panteon Podhala
Autor: Magdalena Boratyńska
Publikowany: Zielony Sztandar, nr 90: 1981 (8 XI), s. 9

Ceremonie
Autor: Marian Bogdała
Wydawnictwo: Wydawnictwo Górskie
Miejsce wydania: Poronin, 2003

Cmentarzyk wsiowy
Autor: Jolanta Antecka
Publikowany: Wieści, nr 44: 1983 (30 X), s. 5

Cmentarze ….
Autor: (str.) [Strachanowski]
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 262, R. 1973, s. 4

Ochrona zabytków. Kronika artystyczna
Publikowany: Sztuki Piękne, R. 1933, s. 457 (podjęcie uchwały o ochronie starego kościoła, cmentarza oraz starej kaplicy)

Pęksowy Brzyzek
Autor: [T. O.]
Publikowany: Ilustrowany Magazyn Turystyczny, nr 824: 1977, s. 20-21

Cmentarz zasłużonych w Zakopanem: przewodnik biograficzny
Autor: Janusz Zdebski
Wydawnictwo: Wydawnictwo PTTK Kraj
Miejsce wydania: Warszawa, Kraków, 1983

Młodzież ratuje stary cmentarz w Zakopanem
Autor: Maciej Pinkwart
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 211: 1981 (28 X), s. 6

Na Pęksowym Brzysku
Autor: Tadeusz Staich
Publikowany: Nasza Ojczyzna,  nr 11: 1965, s. 8 i 9

Tu Zakopane
Autor: J.K [Józef Kamiński]
Publikowany: Dziennik Polski, R. 1969, nr 200, s. 6 (o nowym chodniku na Stary Cmentarz)

Jak to jest na starym cmentarzu w Zakopanem
Autor: Andrzej Guziak
Publikowany: Tygodnik Powszechny, nr 41: 1973, s. 3

Zakopane pamięta
Autor: Monika Wysogląd
Publikowany: Argumenty, nr 44: 1978 (29 X), s. 1, 16 (o starym cmentarzu)

Kronika dawnego Zakopanego z lat 1848–1890: kronika parafii zakopiańskiej przez X. Józefa Stolarczyka
Autor: Józef Stolarczyk, oprac. Maciej Pinkwart
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”
Miejsce wydania: Warszawa, Kraków, 1986

Projekt nowego ogrodzenia dla zabytku
Autor: J.K. [Kamiński Józef]
Publikowany: Dziennik Polski, R. 1972, nr 69, s. 6, (stary kościółek przy Kościeliskiej)

Gdzie bliżej do historii. Oczami przewodnika
Autor: Maria Dylińska
Publikowany: Gościniec, 1986, nr 11, s. 28-29, (o starym cmentarzu)

Zakopiański cmentarz
Autor: Janina Jamrógiewicz
Publikowany: Tygodnik Demokratyczny, T. XIX, R. 1971, nr 44/960, s. 3

O cmentarzu w Zakopanem
Autor: Piotr Kubica
Publikowany: Tygodnik Powszechny, R. 1973, nr 38, s. 3

Zaniedbany cmentarz w Zakopanem
Autor: [k]
Publikowany: Dziennik Polski, nr 219, R. 1975 (6 X), s. 4

Cmentarz Zasłużonych w Zakopanem
Autor: Andrzej Dąbrowski
Publikowany: Za i Przeciw, R. 1964, nr 44, s. 14

Na Pęksowym Brzysku [w dzień Święta Zmarłych]
Autor: Marian Nowak
Publikowany: Tempo, 1974, nr 85, s. 4, (il.: fot. krzyża na grobie Sabały i nagrobek Stanisława Gąsienicy-Byrcyna)

Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, część III, woj. Krakowskie, tom 1, zeszyt 1, powiat nowotarski
Autor : Tadeusz Szydłowski
Wydawnictwo : Wydawnictwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Miejsce wydania : Warszawa, 1938

Drogami skalnej ziemi : Podtatrzańska włóczęga krajoznawcza
Autor : Hanna Pieńkowska, Tadeusz Staich
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, – 569, [2] s., [4] k. tabl. : il., mapy ; 26 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1956

Zabytkowe kościoły Tatr, Podhala, Orawy, Spisza
Autor: Tadeusz Swat, Mieczysław Szczepański
Wydawnictwo: Wydawnictwo „Ornament”
Miejsce wydania: Warszawa, 1997

Zabytki na trasach turystycznych województwa krakowskiego
Red. : Janusz Smólski
Wydawnictwo : Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa – Książka – Ruch”, [120] s., [1] k. tabl. złoż : fot., il., mapa ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1975

Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia : przewodnik
Autor : Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Sebastian Wypych
Wydawnictwo : Pruszków : „Rewasz” ; Białystok : „Orthodruk”, – 240 s., [32] s. tabl. kolor. : il., mapy ; 17 cm., ISBN 83-85557-88-3,  („Rewasz”) ISBN 83-85368-79-5
Miejsce wydania : Pruszków, Białystok, 2001

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Szlak Architektury Drewnianej : Małopolska

Autor : Bartłomiej Cisowski, Marta Duda ; współpr. Paulina Wawrzak ; konsult. merytor. Tadeusz Śledzikowski ; red. map Aurelia Hołubowska
Wydawnictwo : Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Edukacji i Kultury. Zespół ds. Turystyki,  – 295 s. : il., mapy ; 24 cm., ISBN 83-89283-52-2
Miejsce wydania : Kraków, 2005

Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej
Autor: Ryszard Brykowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo: Ossolineum, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 176 s., [139] s. tabl. : il., err. ; 18×21 cm + 1 k. mapa złoż.
Miejsce wydania: Wrocław, 1984

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 7: Województwo Krakowskie
Autor: Marian Kornecki, Andrzej Fischinger, Lepiarczyk Józef, Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1971

Cmentarz i kościółek na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Informacje praktyczne

Dostępność poza Dniami Dziedzictwa:

dostępny

Dane teleadresowe:

adres: ul. Kościeliska 8, Zakopane

gmina: Zakopane

powiat: tatrzański

GPS: N: 49° 17' 45", E: 19° 56' 48"

gospodarz: Urząd Miasta Zakopane

Obiekty w pobliżu:

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.